Innsend grein frá Hólmfríði Jóhannesdóttur í Laxárdal rituð af tengdaföður hennar Eggerti Ólafssyni.

Harður hefur Grímólfur verið”

Oft hugsa ég um örnefnin, einkum í mínu næsta umhverfi þar sem ég lærði að þekkja þau, um svipað leiti og áttirnar. Á þessi vísdómur að falla í gleymsku með breyttum atvinnuháttum og samþjöppun byggðar á landsvísu? Það er sagt að “ hver einn bær eigi sína sögu” satt er það.

En sagan nær ekki aðeins til byggðra bóla,heldur er alveg víst að flest örnefni í landinu eiga sína sögu,en því miður eru þau fræði hvergi skráð nema þá helst í þjóðsögum, þó nær það skammt. Svo er háttað þeim örnefnum hér í nágrenninu sem ég ætla að gera hér að umtalsefni.

Hér í Þistilfirði falla fimm ár til sjávar og reita landið í spildur allt frá sjó og inn til fjalla.

Í þessar ár renna allmargar smærri þverár, þó nokkuð veglegar og eiga sín nöfn.

Nú er frá því að segja að í Dalsheiði, um tuttugu km. Innan við byggð, rennur í Hölkná á sem heitir Grímólfsá, lítið eitt norðar í Hvammsheiði rennur önnur þverá ofan í Hafralónsá sem líka heitir Grímólfsá. Austan Hafralónsár tekur við Tunguselsheiði og viti menn? Á svipuðum

Slóðum fellur þaðan í Hafralónsá ein þveráin enn og heitir einmitt Grímólfsá.

Það  væri nú svosem engin ofrausn að þessum nöfnum fylgdi einhver saga en mér vitanlega er ekki svo. Þó lifa hér munnmæli í þessa veru. Þessi óskráða þjóðsaga væri áreiðanlega ekki til nema vegna örnefnanna. Svo er þess straks að geta að fjórða og reyndar fimta örnefnið rennir stoðum undir hana og kemur það fram nú á eftir,

Hér verður aðeins getið tveggja býla í nágrenni þessara áa, sem munnmælin geta um Hávarðsstaðir í Hvammsheiði á bakka Hafralónsár nærri ósum tveggja nefndra áa.

Sá bær ól stóra og merka fjölskyldu til ársins 1913 að bærinn brann.

Nú skulum við bregða okkur þvert vestur yfir Hvammsheiði og Dalsheiði og vaða Hölkná  alllangt utan við hennar Grímólfsá . Þá er ekki langt í Hafursstaði undir Balafelli.

Þar hélst byggð til 1924. Þá kemur sagan,

Snemma á öld Íslandsbyggðar bjó á Hafursstöðum bóndi sá er Hafur hét og mun því hafa verið frumbyggi. Á sama tíma bjó á Hávarðsstöðum  Hávarður og mun þá einnig hafa valið sér bæjarstæði.

Þetta hafa ekki verið neinir kotbændur með örfáar kindur enda hlýtur að hafa verið rúmt um þá. Hafur bóndi hélt sauðamann að nafni Grímólf, beitti hann sauðum bónda stíft.

Ekki dugði honum Álandstungan og færði sig austur í Dalsheiði, enda jarðsælt við Grímólfsá.

Tungusporðarnir við þverárnar í Hvammsheiði og Tunguselsheiði freistuðu hans einnig.

Þetta tröllalag gat Hávarður kollegi hans ekki þolað .

Nú verðum við að færa okkur eina 10-15 km inn í landið þar sem nú heita Hafralón.

Þar á Hafralónsá upptök. Þar eiga stórbændurnir að hafa hist, líkl. í göngum og heldur betur skorist í odda. Þar féll Hafur bóndi og var huslaður í hólma í vatninu og vitanlega hefur þá vatnið hlotið nafnið Hafurslón, nafnið skolast á langri leið og hefir sveitaslúður aflagað annaðeins.

Ég hefi getið þess að Hávarðsstaðir voru í byggð til 1913. Þar ólst upp í stórum bræðrahópi smiðurinn og hugvitsmaðurinn Arngrímur Jónsson í Hvammi. Hann unni heiðinni og hann kunni að meta forn fræði ¨” Trúði á álfa og drauga eins og best gerðist “.

Minnist ég þess eittsinn þegar þessi saga bar á góma að hann sagði og aðdáun ljómaði í augum hans, “ Harður hefur Grímólfur verið “.